Geçen hafta Türkiye Selçukluları Sultanı I. İzzeddin Keykavus´un banisi olduğu Sivas Darüşşifasının genel bir anlatımını yapmış, sözü türbe kısmında bırakarak bu haftadan devam edeceğimizi belirtmiştik.
Darüşşifanın girişinde, avlunun sağında bulunan Sultan I. İzzeddin Keykavus´un türbesinin duvarı sırlı tuğla ve mozaik çini dekoru açısından başlı başına bir sanat şaheseri olup Selçuklu mimarisinin temel unsurları arasına girmiştir. Yine türbe tuğla ile örülerek inşa olunmuş bir kubbe ile örtülmüş olup kubbenin 12 yüzünde de ayrı desenler halinde sırlı tuğla ile işlenmiş geometrik motifler kaplar.
Bu motifler içerisinde; cennetin 8 kapısını ve her bir ucunun insanın iyi hasletlerini temsil eden sekiz köşeli Selçuklu yıldızı ile sonsuz hayatı ve ilahi olana dönüşü temsil eden çarkıfelek sembolleri ilk anda göze çarpmaktadır.
Türbe kapısı içinde kemer içindeki panoda düz, dik ve köşeli yazı stilli kitâbede: ?Muhammed? yazılıdır.
Türbenin kapı ve pencerelerin üzerinde bulunan yatay şeritte sülüsle yazılmış kitabe´de: Lekad ehracnâ min saati´l-kusûri ilâ dıykı´l-kubûri yâ hasratâhu ?mâ ağnâ annî mâliyeh, heleke annî sultâniyeh? tehakkaka´l-intikâlü ve tebeyyene´r-rihâlü an mülkin ve şiki´z-zevâli, fî´r-râbi´ı min şevâle senete seb´a aşrate ve sitte mieti.
?Bu daracık kabirlere girmek üzere geniş saraylardan çıkarıldık. Vah! Ne yazık ki, bu ölüm hadisesinde zenginliğimin bana faydası olmadı, saltanatım mahvoldu*, çok çabuk geçici dünya mülkünden el çekip de ahirete göçüş ve gidiş hadisesi 617/1220 senesi Şevval ayının dördüncü günü gerçekleşti.? (*Hâkka Suresi: 28- 29) yazılıdır.
Türbe kitabesi altında ki´ kufi yazılarda;
Kullu men aleyhâ fânin, e yebkâ vechu Rabbike zülcelâl, Ve`l-ikram.
?Yer üzerinde bulunan her şey fânidir. Yalnız celâl ve ikram sahibi Rabbinin yüzü (zâtı) baki kalacaktır.? (Rahmân Sûresi: 26 - 27) yazmaktadır.
Yine türbe giriş kapısının üstünü taçlandıran, tuğladan yapılmış, üç kademeli sağır kemerin iç kavsini, sahte mozaik tekniğinde sülüs yazıyla yazılmış Farsça şiirde;
?Der cihan-ı şahan besi büdend kez gerdün melik
Tir-i şan pervin kesil buved ve sinan cevza nigar
Be nigerid ´eknün be nat
Niz ha şan şah şah ve tir ha tar tar?
"Cihanda çok şahlar vardır ki, onların okları saltanat göklerinde ülker yıldızını yerinden koparıcı idi. Mızraklarında cevza (ikiz iki insan şeklinde tasvir olunan yıldız kümesi) yıldız kümesi avlayıcı idi. Bakınız benatı naış (Büyük Ayı yıldız kümesi) gibi onların kargıları ölüm yüzünden parça parça, okları da darmadağındır.?yazılıdır
Bu yazının tam altında, türbeye giriş kapısının üstünde, örgülü kufi ile yazılmış dikdörtgen pano şeklinde "İnna lillah ve ´inna ´ileyhi raci"ün / Biz Allah içiniz ve O´na döneceğiz." (Bakara Suresi: 156) yazılıdır.
Yine türbe cephesinde sağdaki pencere açıklığının üst köşesinde iki kartuş içinde ?Amel-i Ahmed bin Bedel el-Merendî? (Merendli Bedel oğlu Ahmed´in eseri) olduğu yazılıdır ki, Türbe´nin mimarı olduğu düşünülmektedir.
Türbe içerisinde I. İzzeddin Keykavus´un kabrinden başka 12 sandukalı kabir vardır. Bunlar Keykavus´un eşi Selçuk Hatun ve hanedanın diğer fertleri olduğu düşünülmektedir. Türbede Selçuklu türbelerinde ki gibi bir kabir odasının olmaması nedeniyle burasının ilk başta bir türbe olarak hazırlatılmadığı yönünde görüş hakimdir ki, Keykavus´un Konya´da bir türbe ve cami yaptırmaya başladığı, ölümünün ardından caminin Alaaddin Keykubat döneminde tamamlandığı ve türbenin yarım bırakıldığı görülmektedir.
Sultan Keykavus hastalığının ağırlaştığı günlerde ?Biz cihanı terk edip gittik, Zahmet ve rahatı nakşedip gittik, Bundan sonra nöbet sizindir, Biz kendi nöbetimizi tuttuk ve gittik.? şiirin sandukasının üzerine yazılmasını vasiyet etmiştir. Bugün sanduka üzerinde böyle bir şiir olmamakla beraber Selçuknâmelerde kayıtlıdır.
Türbenin güney duvarında bulunan mihrabın kuşatma kemerinin yüzeyinde sülüsle yazılmış kitabe bulunur; Înnemâ ya`muru mesâcida l-âlhi men âmene bi`llâhi ve`l-yevmi`l-ahiri ve akame`s-salâtê ve âti`z-zekâte ve lem yahşa îllâh fe-asâ ulâike yekûnû mine`l-muhtedîn,
?Allah´ın mescidlerini ancak Allah´a ve ahiret gününe inanan, namazını kılan, zekâtı veren ve Allah´tan başka kimseden korkmayan kişiler yaptırır. İşte bunların hidayete erenlerden olması beklenir?. (Tevbe Sûresi: 18)
Yine Şifahane içerisinde bulunan büyük eyvanın üzengisinde güney yönünde baş tarafı kırılmış Farsça beyitin yer aldığı kitâbe: ??ki onun sahibi olur.? kuzey yönündeki Farsça kitabenin devamı: ?Her izzet ve ikbalin bu dünya ve dine uygundur.? yazmakta.
Kuzey eyvandaki orta geçidin soluna düşen iki odanın kapısı üzerinde bulunan her iki kitâbe aynı metni ihtiva etmekte olup şu şekildedir: ?Senden geriye ancak, izzet, beka ve mutluluk kalacaktır.?
Güney cephesindeki odaların kapısı üstündeki kitabelerde: ?Âdilü Allah (Âdil olan Allah´tır)?, ?el Âdilü Hû (Âdil olan O´dur?. ?Kim ki sara, göz hastası ise İzzeddin devletinin korumasındadır? yazar. Bu gün bu kitabelerin büyük kısmı okunabilmektedir.
Bu haftalık burada nokta koyalım, haftaya yine Darüşşifa ile söze devam edeceğiz, günümüze ulaşan Vakfiyesinden kesitler vermeye çalışacağım, görüşmek umudu ile?
Kaynakça:
Rıdvan Nafiz / İsmail Hakkı ? Sivas Şehri
N. Burhan Bilget ? I. İzzeddin Keykâvus Darüşşifası
Hakkı Önkal ? Anadolu Selçuklu Türbeleri,
Şerare Yetkin ? Anadolu´da Türk Çini Sanatı´nın Gelişmesi
Salim Koca ? Sultan I. İzzeddin Keykavus
Sedat Çetintaş ? Sivas Darüşşifası