Sivas’taki Tarihi Medresenin Gizemli Mâ’kılî Motifleri Dikkat Çekiyor

Sivas’ın tarihi kimliğini yansıtan en önemli yapılardan biri olan Çifte Minareli Medrese, yalnızca mimarisiyle değil, minarelerinde yer alan benzersiz yazı ve çini süslemeleriyle de dikkatleri üzerine çekiyor. 13. yüzyıl Selçuklu sanatının nadir örneklerinden olan medresenin minarelerindeki Mâ’kılî yazı tarzı, sanat ve tarih meraklılarının ilgisini görüyor.

Sanat Tarihçisi Yunus Budaktaş, minarelerde yer alan panoların kare formda tasarlandığını belirterek, “Firuze ve patlıcan moru tonlarında sırlı çinilerle oluşturulmuş bu panolarda Mâ’kılî yazı tarzı kullanılmıştır. Bu yazı tarzında bütün harfler köşeli çizgilerden oluşur ve geometrik bir düzen içinde verilir” dedi.

Allah ismi dört yönde işlenmiş

Budaktaş "Kuzeydeki minareye çıkışı sağlayan açıklığın hemen üstünde başlayan tuğla örgülü kaidenin başlangıç kısmında, kareye yakın bir pano yer alır . Mâ’kılî yazı tarzıyla işlenmiş bu panoda, firuze ve patlıcan moru sırlı çiniler ile tuğladan oluşan bir düzenleme görülür. Geometrik esasa dayanan bu yazı tarzında, bütün harfler köşelidir. Bezemede, “Allah” kelimesi dört farklı yönde yerleştirilerek verilmiştir. 2007-2008 yılında yapılan onarımlarda, eksik çiniler yenilenmiş, yazı panosu tamamlanmış ve sırı dökülen çiniler boyanmıştır.

Ancak, mevcut panodaki yazılarda ve tamamlamalarda çeşitli hatalar dikkati çekmektedir. Minare kaidesini süsleyen pano, matematiksel bir düzenlemeye sahiptir. Harfler, iki sıra halinde, yaklaşık 60 derecelik bir açıyla, ikili sistemde yerleştirilmiş; eğik olarak sıralanan sırsız tuğlaların arasında boşluklar oluşturulmuştur. Bu alanlar, baklava şekilli ve patlıcan moru sırlı çinilerle doldurulmuştur. Böylece, “Allah” ismi, patlıcan moru renkli çinilerle belirgin hale getirilmiştir.
Sırsız tuğlalar ve patlıcan moru renkli çinilerin etrafında kalan alanlar, sırsız tuğlaların aksi yönünde, sola eğik tarzda verilmiş, firuze sırlı çinilerle çevrilidir" dedi.

Güney minarede Hz. Muhammed ve 4 Halifenin ismi yer alıyor

Güney minarede ise Hz. Muhammed ve 4 Halifenin isimlerinin yer aldığı bir pano olduğuna dikkat çeken Budaktaş, "Güneydeki minareye çıkışı sağlayan açıklığın hemen üstünde de bir pano yer alır. 2007-2008 yıllarında yapılan onarımlarda, eksik çiniler yenilenmiş ve pano tamamlanmıştır. Ancak, orijinalinde mâ’kılî tarzda yazıların yer aldığı tespit edilen panoda, bugün yazı değil, geometrik gibi görünen düzensiz şekiller bulunmaktadır ve panonun, aslına uygun olmayan bir şekilde onarım geçirdiği anlaşılmaktadır. Panonun zarar görmüş olması ve eski resimlerinin iyi kalitede olmaması nedeniyle, yazıların nasıl bir düzene sahip olduğu, uzun çabalar sonucunda tespit edilebilmiştir. Bu pano da, diğerinde olduğu gibi, matematiksel bir düzenleme vardır. Harfler, ikili sisteme göre yerleştirilmiş, eğik açıyla sıralanan sırsız tuğlaların arasında baklava formunda alanlar oluşturulmuştur. Bu alanlar, baklava şekilli ve patlıcan moru sırlı çinilerle doldurulmuş, harfler, tuğla ve patlıcan moru renkli çinilerle meydana getirilmiştir. Arap harfleriyle mâ’kılî yazı tarzında işlenen panoda sırasıyla: “Muhammed” ,” Ebubekir” ,” Ömer” ,” Osman” ve “Ali” isimleri yer almaktadır.

“Ebubekir” isminde farklı bir uygulama ile karşılaşmaktayız. z. İlk “be” harfinin altında bir nokta olması beklenirken, restorasyon öncesi fotoğraflardan seçilebildiği kadarıyla, “elif”in ucunun sola doğru uzatıldığı dikkati çekmektedir. Bu durum benzer yazıların yer aldığı uygulamalardan farklıdır. eserin orijinali bu şekilde düzenlenmiş olabileceği gibi pano, başka bir restorasyonda müdahale de görmüş olabilir.” ifadelerini kullandı.

Selçuklu mirasının zarafeti
Budaktaş, bu yazıların yalnızca bir süsleme değil, aynı zamanda Selçuklu döneminin sanat anlayışını yansıtan önemli kültürel miraslar olduğunu vurguladı. “Çifte Minareli Medrese sadece taş ve tuğladan ibaret değildir; her çini, her motif bir anlam taşır” dedi.