İhsân; her işi güzel ve iyi bir şekilde yapmak; her zaman ve her yerde sanki Cenab-ı Allah bizi gözetliyormuş ve yaptığımız işleri, sergilediğimiz tavır ve davranışları denetlemekteymiş gibi hareket etmek anlamını taşır. Hz.Peygamber (s.a.s.) “İhsân, Allah’a, sanki O’nu görüyormuş gibi kulluk etmendir.Çünkü her ne kadar sen Allah’ı görmesen de O seni görmektedir.” buyurmuştur.İnsanın, daima Allah Tealâ’nın huzurundaymış gibi davranması ve yaptığı işi, görevi en iyi ve güzel şekilde yapması, her türlü kötülükten-hıyanetlikten-kaytarmaktan-hileden-ahlâksızlıktan sakınması, kaçınması gerekir. Rabbini görüyormuşcasına samimi ve içten kulluk eden bir kimse, kulluğun zirvesindedir. Böyle bir kimse bütün gönlüyle Rabbine yönelmiş, özünü Rabbine teslim etmiş ve dinin özünü kavramıştır. Ayeti kerime’de belirtildiği üzere: “… Kim ihsan derecesine yükselerek özünü Allah’a teslim ederse, onun mükâfatı Rabbinin katındadır.Artık onlara korku yoktur…”(Bakara, 2/112). İhsan derecesine yükselmek, ibadeti en iyi ve en güzel şekilde yapma anlamına gelmektedir.( Dr.Fatih Yücel, Allah’ı Görüyormuşcasına Kulluk etmenin Mükâfatı, s. 89)
Bu ilke; hayatımızın her anında, her kademesinde uygulamak zorunda olduğumuz bir ilkedir: İbadetlerin erkânına ve şartlarına uygun olarak yapılması, mesleğin-görevin hakkının verilerek ifa edilmesi, ticaretin doğruluk-dürüstlük kurallarına uyularak yapılıp aldatmaya, kandırmaya, hileye tevessül edilmemesi, aile hayatında eşlerin birbirlerine iyi ve şevkâtli davranmaları, evlâtların ebeveynlere karşı saygılı davranmaları “ ihsân’’ın günlük hayattaki tezahürleridir
İHLÂS İLE HAREKET ETMEK.
İhlâs; kulun bütün hal ve hareketlerinin Hak Teâlâ’nın rızasına yönelik olması, itikât, ibadet ve ahlâkî hayatın Allah rızasına yönelik olması; Hak rızasından başka bir şeyin bunlara karıştırılmaması anlamına gelir. İhlâs, her işe iyi niyetle başlamayı gerektirir. Art niyet ihlâsla bağdaşmaz.Riya, gösteriş, munafıklık, ikiyüzlülük, iki dillilik, yalan, aldatma, kandırma gibi hareketler islâmla ve ihlâsla bağdaşmaz. İhlâs; dışın içe, sözün öze, dilin kalbe uygun olmasıdır. Yukarıda belirttiğimiz üzere, tıpkı ihsan içerisinde hareket edilmediği zamanlarda yapılan hareket ve davranışlarda olduğu gibi İhlâs ile yapılmayan davranışlar, işler, hareketler, ifa edilen meslekler v.b. ibadet varsayılmazlar!
Sözlükte saf ve halis olmak, ıstılahta ise, imân, ibadet, itaat, ahlâk ve amel gibi her türlü eylemde, halkın övme veya yermesini düşünmeksizin sırf Allah için iyi niyetle iş yapmak; şirk, nifak, riya gibi şaibeli durumlardan uzak kalmak anlamına gelen ihlas, ibadetlerimizde önemli bir olgudur. İbadet ve itaat, yaratılışın gayesi, Yüce Allah’a saygı ve bağlılığın açık bir göstergesidir.İslâm’da ibadetlerin makbul olması ise belirli şartlara bağlanmıştır.Bunların başında, bu ibadetin usulüne uygun olarak, sırf Allah’ın rızası gözetilerek, ihlas ve samimiyetle eda edilmesi gelmektedir.
CENNETE FİDAN DİKMEK:
Ebu Eyyûb el-Ensarî şöyle anlatmaktadır: “Hz. Peygamber, İsrâ gecesi Hz. İbrahim’in yanına gittiğinde Hz. İbrahim, ‘Yanındaki kim ey Cibril ?’dedi. Hz. Cebril de: ‘Bu Muhammed’dir ’dedi. Hz. İbrahim(a.s.) de, ‘Ey Muhammed ümmetine emret, Cennete çok fidan diksinler. Cennet toprağı güzeldir, arazisi de geniştir.’dedi. Hz. Peygamber, ‘Cennete fidan nasıl dikilir ?’ diye sorunca, Hz. İbrahim de: “ Lâ havle velâ kuvvete illâ billâh= Güç ve kuvvet ancak Allah’ın ihsanı ile vardır.” cümlesini söyleyerek olur!’ dedi.(Ahmed, Müsned,V. 418)
Başka bir rivayete göre de Hz. İbrahim(a.s.), Cennete fidan dikilebilmesi için: “Süphânellâhi ve’-l-hamdü lillâhi ve lâ ilâhe illallâhü vallâhü ekber ve lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh’il aliyyil azim =Allahı noksan sıfatlardan tenzih ederim, her türlü övgü Allaha mahsustur. O’ndan başka ilâh yoktur. Allah en büyüktür. Güç ve kuvvet ancak aziz Allah ile vardır.” denilmesini söylemiştir.
İSLÂMDA AHLÂK ANLAYIŞI:
İslâm, çağlar üstü ve evrensel boyutta bir ahlâk anlayışına sahiptir. İslâm ahlâkı, Kur’ân ahlakıdır; Kur’ân-ı Kerim buyruklarına uygun yaşayıştır. İslâm ahlâkının en üst düzey örneğini Hz. Muhammed (s.a.s.) temsil eder. Kur’ân-ı Kerim, O’nun yüksek bir ahlâka sahip olduğunu bildirir. Hayatı boyunca doğruluğun, dürüstlüğün, sevgi ve şefkâtın timsali olmuştur. Henüz Peygamber olmadan önceki hayatında da toplumda “doğru ve emîn!” olarak tanınırdı.
İslâmın, diğer dinlerden en önemli farklarından birisi, asli günah öğretisiyle insanı doğuştan günahkâr kabul eden dinsel geleneklerden ayrılmasıdır: İslâma göre Allah insanı en güzel surette fıtrat üzere yaratmıştır; yani insanın doğasında saflık, temizlik ve masumiyet bulunmaktadır. İnsan; ilerleyen yaşamında iyi ile kötü, güzel ile çirkin, doğru ile yanlış, sevap ile günah, iyilik ile kötülük v.b. arasında seçimini yaparak kendi temayüllerinin, eğitiminin veya çevrenin etkisi ile iradesini şu veya bu yönde kullanacak, tercihlerine göre ahlaklı-iyi bir fert veya kötü-ahlâksız bir kişi olacaktır!
İslâmî inanışa göre bütün insanlar birbirine denktir, etnik aidiyete, cinsiyete, zenginliğe, fakirliğe, ırkına, rengine veya benzeri durumlarına göre kimsenin kimseye üstünlüğü yoktur; insanların üstünlüğünü veya seçilmişliğini, yüksek ahlâkî değerleri, erdemleri ve takvası teşkil eder! Takva, Allah’ın emir ve yasaklarına uyma konusunda gösterilen içtenliği ve bağlılığı ifade eder. İnsanlar arasındaki üstünlüğün ölçütü işte takva derecesidir!( Yaşayan Dünya Dinleri, s.70)
Güzel ahlâk, insanlığın erişebileceği bir hedef, bir gayedir. Bu gayeye vâsıl olamayanlar için insaniyeti ve islâmiyeti anlamak zordur.
Yukarıda belirttiğimiz gibi, nasıl “Ben namaz kılmıyorum, ibadet etmiyorum ama kalbim temiz, kimseye zararım yok, ahlâkım iyi” diyen insan İslâmiyeti anlayamamış ise;
Namazı kılıp, orucu tutup da ahlâksızlık yapan bir adam da İslâmiyeti anlayamamış demektir. İslâmiyet ahlâk ilkeleri üzerine dayalı bir dindir (Hacı Ahmet Kayhan, İrfan Okulunda Oku. s.244). Ar, haya, edep; terbiye, utanma duygusu İslâmın ruhudur! Kur’ân-ı Kerim, bize baştan başa ahlâktan, hayâdan, edepten bahseder; Resulullah (s.a.s) da “İslâm güzel ahlâktır !”(Kenzül-Ümmâl, 3/17,H.No:5225) ve “İçinizde, en çok sevdiklerim ve kıyamet gününde bana en yakın olanlarınız, ahlâkı en güzel olanlarınızdır.(Tirmizi) buyurmuştur.
Hz. peygamber (s.a.s.), güzel ahlâkı, İslâmın bizâtihî kendisiyle özdeş saymış ve “ Ben güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim! ” (Ahmet Bin Hanbel, 2/381) buyurmuştur. Esasen, bizzat Cenab-ı Hakk da, “Şüphesiz Sen yüce bir ahlâk üzeresin) (kalem, 68/4) buyurarak O’nun ahlâkını övmüş ve ayrıca, “Andolsun, Allah’ın Resûlü’nde sizin için güzel bir örnek vardır.”(Ahzâb, 33/21) Ayeti ile Hz. Peygamber Efendimizin ahlâkını örnek almamızı istemiştir.
İslâmiyetin dayandığı ahlâk ilkelerini-düsturlarını birkaç grupta toplayabiliriz:
1- Birinci düstur, insanın her türlü tutum ve davranışında, iş ve işlemlerinde amacın Allah’ın rızasını kazanmak olmalıdır. Allah’ın rızasını kazanmak, insan için en son mertebedir, her şeyin üstündedir, her şeyden büyüktür. İnsanın, bir eğitim yeri olan bu dünyada bu saadete erişmesi gereklidir.
2- İkinci düstur, insanın niyeti iyi olmalı, halis olmalıdır. İnsan, ameli az da olsa niyetini yükseltmelidir, ulvîleştirmelidir. Niyeti halis olan kişiye, Yüce Rabbimiz, o işi yapmışcasına sevap ihsan eder. Ne tekim, Resulullah(s.a.s.) “Müminin niyeti amelinden hayırlıdır!”( Enes bin Malik; Behakî) buyurmuştur.
3- Üçüncü düstur da, kendin için arzu ettiğini başkaları için de arzu etmen; kendin için arzu etmediğin şeyi başkaları için de arzu etmemendir.
Diğer taraftan insanı alçaltan, Cehenneme doğru sürükleyen, dolayısıyla insanın kurtulması gereken, kurtulduğu ölçüde ahlâklı olduğu tutum ve davranışları yani kötü-fena ahlâkı da şöylece sayabiliriz:
1-Allah’ın emirlerini bilip tatbik etmemek: Kendi akıl ve hevesine dalmaktır.
2-Öfke: Sinesinde öfke yaşadıkça insan rahat olamaz. Bundan dolayıdır ki “öfkesini yenen, nefsini yener” demişlerdir. Resulullah (s.a.s.) “Asıl pehlivanlık başkalarının sırtını yere getirmek değil, öfkeli zamanında nefsini zaptederek yenmektir !” (Buhari, Edep 76) buyurmuştur..
3-Şehvet: İnsanı felaketlere götüren kötü ahlâklardan birisi de şehvettir.
4-Hırs ve haset: Başkalarının malında gözü kalmak, başkalarını kıskanmak, saadetlerini arzu etmemek en kötü ahlâklardan birisidir. Kul bir şeye karşı ne zaman hırs gösterirse, hırs onu kör ve sağır eder.O zaman şeytan fırsat bulur; insan hırslandığı zaman onu arzusuna götürecek her şeyi, kötü ve çirkin olsa da güzel gösterir.İnsanları hırs ve haset helak eder: İblis haset yüzünden mel’un olmuş, rahmetten kovulmuştur;hırs da, kendisine bir ağaç hariç bütün Cennet serbest edilen Adem’i helak etmiştir! (İmam-ı GAZELİ, a.g.e.s. 91) Gerçek şu ki, kin ve haset, önemli sosyal problemlere yol açan ahlâki hastalıkların en belirginleridir. Haset; bencillik ve çekememezliktir!.İslâm bilginleri hasedi, bir hastalık olarak değerlendirmişler, ruhu kirleten bir kusur, şerlerin en fenası olduğunu; böyle hisseden kişinin kendisinin de kötü olduğunu ifade etmişler; kıskanan kişinin öncelikle kendisine zarar verdiğini, kendisini mutsuz kıldığını, bunalıma düşürdüğünü belirtmişlerdir.(Halil Altuntaş,a.g.e.s.118-119). Belirtmeliyiz ki, birisinin durumuna imrenmek, özenmek, onun gibi olmaya çabalamak haset değildir. Olumlu bir tutum ve davranıştır.İnsanın gayretini artıran, maddi veya manevî durumunu düzeltmeye, özenip imrendiği kişinin durumunu yakalamaya sevkeden bir davranıştır.
5-Cimrilik: Mal toplamaya hırslıdır ve başkalarına yardım etmeyi istemez. Cimrilik, insanı hayır yolunda harcamaktan alıkoyar. Cimri ile güzel huylu gece ile gündüz gibi bir araya gelmezler.
6-Kendini beğenmek: Herkesi hakir görmek, âciz-ahmak görmek; kendisini her şeye kâdir ve akıllı görüp beğenmektir.
7-Kibir: Kendisindeki kuvvet ve kudrete, mal ve varlığa, sağlık ve afiyete mağrur olmaktır; büyüklenmektir. Kibirli olmak, insanları kendisinden soğutan-uzaklaştıran kötü bir davranıştır. Resulullah (s.a.s.) “kendisinde zerre kadar kibir bulunan, cennete dahil olamaz !” (Ebu Davud, Libas 26-29) buyurmuştur.
İşte dünyada ne kadar kötü huy ve ahlâk varsa, onlar bu saydığımız tutum ve davranışların içinde yer alır. Bu sebeple, her kim iyiyi, güzeli ve gerçeği kabul etmez ise kişiliği ne olursa olsun ve ne kadar suret-i haktan görünürse görünsün, onun gönlünde bunlar yatıyor demektir. Keyfine göre hareket edip benliğe kapılma, riya ve gösteriş ile İslamiyet beraber olmaz.( Hacı Ahmet KAYHAN, a.g.e. s.188)
