Kopernik, 1473-1543 yılları arasında yaşamış Polonyalı bir gökbilimciydi. Gökbilim alanında yaptığı çalışmalar sonrasında oluşturduğu heliosentrik (güneş merkezli) evren modeli bilim tarihinde olağanüstü bir öneme sahiptir ve Batı’da “Bilimsel Devrim”in başlangıcını işaret eder. Düşünce tarihinde etkisi yönünden Kopernik devrimiyle boy ölçüşebilecek pek az dönüşüm vardır. Son beş yüz yılda tanık olduğumuz bilimsel gelişmenin astronomide yapılan bu devrimle başladığı söylenebilir.

Kopernik, getirdiği yeni modelle binlerce yıldan beri inanılan evren düşüncesini yerle bir ediyordu. Yeni teori, geosentrik (yer merkezli) bir anlayış yerine heliosentrik (güneş merkezli) bir anlayış koyuyordu: Aristoteles-Ptolemaios sisteminde bütün gök cisimleri evrenin merkezinde bulunan ve kendisi duran yer’in etrafında hareket ediyorlardı.

Kopernik ise, şimdi bu tabloyu tersine çeviriyor, güneşi ortaya koyuyor, içlerinde bir de kendi ekseni üzerinde dönen yer’in de bulunduğu öteki gezegenleri güneşin etrafında döndürüyordu(1).

Son yıllarda Batılı Bilim Adamlarınca yapılan çalışmalar çok çarpıcı ve sarsıcı bir gerçeği ortaya çıkarmıştır: Kopernik, Dünya bilim tarihinde büyük bir devrim sayılan heliosentrik (güneş merkezli) evren teorisini büyük ölçüde Nasireddin el-Tusi (1201-1274), Müeyyedüddin el-Urzi (ö.1266) ve İbnü’ş Şatir (1306-1375) gibi Müslüman bilim adamlarına borçluydu!!!(2) .

İbnü’ş Şatir, 1306-1375 yılları arasında yaşamıştı ve İslam astronomisinin en büyük simalarından birisiydi.Astronomiye en önemli katkısı Batlamyus sistemine köklü değişiklikler getirmesi ve yine dünyayı merkez kabul etmekle birlikte Kopernik’ten bir asır önce onunkilerle aynı gezegen modellerini geliştirmesiydi(3).İbnü’ş Şatir’in oluşturduğu sistemin matematiksel detayları Nikola Kopernik’in “De Revolutionibus” adlı eserindeki sistemin aynısıydı(4).Kopernik’in yaptığı biricik şey, İbnü’ş Şatir modelinde bütün parametreleri (değişkenleri) sabit tutmak üzere sistemin merkezine dünya yerine güneş’i yerleştirmek olmuştu!!!(5) .

Bunları açık bir şekilde tespit ettikten sonra karşımıza cevaplanması gereken başka bir soru çıkmaktadır. İbnü’ş Şatir’in eserlerinin ya da çalışmalarının yer aldığı kaynakların hiçbirisinin Latince çevirisi yoktu. O halde Kopernik bu teorilerden nasıl haberdar olmuştu? Müslüman bilim adamlarının bu çalışmalarını içeren Bizans elyazması eserler, 1453’de İstanbul’un Türkler tarafından alınmasından sonra İtalya’ya kaçırılmışlardı. Kopernik, 1497-1503 tarihleri arasında İtalya’daydı ve Vatikan Kütüphanesinde çalışmalar yaparken bu elyazmalarını görüp teorilerine kaynak yapmıştı (6).

Müslüman bilim adamları Batı’dan en az bir asır önce güneş merkezli evren teorisini geliştirmenin eşiğinde bulunuyorlardı.Fakat, bunu geliştirip bilimsel devrimi yapmak Avrupa’ya nasip olmuştu!!!

DİPNOTLAR:

(1) Macit Gökberk, Felsefe Tarihi, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1999, s.200

(2) http:// en.wikipedia.org/wiki/ Nicolaus_ Copernicus

(3) T.D.V. İslam Ansiklopedisi, Cilt 21, s.216

(4) V.Roberts ve E.S. Kennedy, “ The Planetary Theory of Ibn al-Shatır( İbnü’ş Şatir’in Gezegen Modeli)”, ISIS, 50(1959): s.232-234’den aktaran http:// en.wikipedia.org/wiki/Ibn_ al-Shatir

(5) George Saliba, “ Miladi 11.Yüzyıldan Sonra Müslümanların Gezegen Teorileri” , İslam Bilim Tarihi, Cilt 1(Editör Rüşdi Raşid), İstanbul, 2006, s.144-145

(6) George Saliba, “ Whose Science İs Arabic Science İn Renaissance Europe?(Rönesans Avrupasında Kimin Bilimi Arabik(İslamik) Bilimdir ?”

http:// Columbia.edu/ gas 1 /Project/ visions/ case 1 /science.1html